H δική μου μαρτυρία για το καλοκαίρι του 1974 (μέρος 6)
Της Μαρίας Στεφανή
Προσπαθώ να μην κλάψω φεύγοντας, παρόλο που αν το έκανα, πιστεύω ότι θα με ανακούφιζε αρκετά. Κανένας δεν ρωτά πού πάμε. Κοιτάζουμε πίσω το αγαπημένο μας χωριό να απομακρύνεται συνεχώς. Από τα υψώματα ξεχωρίζουν καλύτερα οι φωτιές γύρω του. Μέσα μου υπάρχει μια ελπίδα ότι δεν το εγκαταλείπουμε οριστικά αλλά μόνο για λίγες μέρες μέχρι να περάσει το κακό και να επικρατήσει το δίκαιο. Για μένα είναι αδιανόητο να το δεχτούν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Κάποιοι σύμμαχοι θα επιβληθούν στην Τουρκία και θα εγκαταλείψει τα κατεχόμενα χωριά μας. Ίσως, πάλι, να της δώσουν κάποιο αντάλλαγμα ή να της ικανοποιήσουν κάποιες απαιτήσεις της. Δεν πιστεύω ότι είχε στόχο να κατακτήσει ένα χωριό που ανήκει και ανήκε για αιώνες σε Καθολικούς Μαρωνίτες κατοίκους, που ποτέ δεν έφταιξαν σε Τούρκους ούτε αναμείχθηκαν σε δικοινοτικές διενέξεις. Εξάλλου δεν ζήσαμε ποτέ τον όλεθρο, το μίσος του πολέμου και τον πόνο του ξερριζωμού για να πιστέψω το αντίθετο. Προχωρούμε προς τη Μύρτου κι απ' εκεί κατηφορίζουμε για την κωμόπολη της Μόρφου.
Στο δρόμο, κάποιοι ελληνοκύπριοι στρατιώτες μάς κάνουν νόημα να σταματήσουμε και ρωτούν τον οδηγό ποιοί είμαστε και πού πάμε. Η απάντηση αντηχεί πολύ βαριά και παράξενη στα αυτιά μου. "Είμαστε πρόσφυγες από τον Ασώματο και φεύγουμε για το Τρόοδος". Διερωτούμαι αν η λέξη "πρόσφυγες" ήταν η σωστή για τη δική μας την περίπτωση. Γιατί βιάστηκε να μας κολλήσει αυτή την ετικέτα τόσο νωρίς; Στη συνέχεια λυπήθηκα περισσότερο. Ο στρατιώτης ρώτησε αν έχουμε χώρο να τους πάρουμε μαζί μας. Δυστυχώς είμαστε τόσο πιεσμένοι στις μαξιλάρες και το διάδρομο του λεωφορείου που δεν υπάρχει θέση για κανένα. Ακόμη και τα πόδια μου τα έχω μαζεμένα πάνω στη μαξιλάρα διότι κάτω από αυτήν υπάρχουν κουβέρτες και παπλώματα. Οι καημένοι οι στρατιώτες συνέχισαν το δρόμο τους προς τη Μόρφου περπατητοί, διότι δεν βρήκαν κάποιο μεταφορικό μέσο για να φύγουν. Δεν υπάρχει πλέον στρατός να πολεμήσει και οι Τούρκοι στρατιώτες προελαύνουν ανενόχλητοι και καταλαμβάνουν τα χωριά μας ένα ένα.
Πολύ γρήγορα το λεωφορείο μας ανηφορίζει για το Τρόοδος ενώ υπάρχει σκοτάδι γύρω μας. Μια παράξενη σιγή επικρατεί για πολλή ώρα και διερωτούμαι πώς μπορούν να ηρεμήσουν και να αποκοιμιθούν μερικοί στις δύσκολες αυτές στιγμές. Ίσως να μην είναι αποκοιμισμένοι αλλά να κλείνουν τα μάτια τους από την κούραση ή να είναι βυθισμένοι στις σκέψεις τους. Είμαι σίγουρη ότι το βράδυ οι βομβαρδισμοί σταματούν, αλλά είμαι τόσο φοβισμένη που επικεντρώνω την προσοχή μου σε κάθε θόρυβο που ακούω για να αντιληφθώ από πού έρχεται. Η μηχανή του λεωφορείου μας και άλλων αυτοκινήτων, καθώς ανεβαίνουν το βουνό ακούονται σαν πολεμικά αεροπλάνα κι αυτό με ανησυχεί τόσο, που σταματά η αναπνοή μου. Άραγε πετούν και πάνω στα βουνά για να μας τρομοκρατήσουν;
Σε λίγο φθάνουμε στην Πλατεία Τροόδους. Κάνουμε στάση για ξεκούραση και κατεβαίνουμε για λίγο από το λεωφορείο. Ξημερώνει και κοιτάζω με ένα απλανές βλέμμα γύρω μου. Για πρώτη φορά είμαι χωρίς πρόγραμμα, χωρίς νερό και φαγητό, και αφήνομαι να με παρασύρει ο άνεμος όπου φυσήξει όπως παρασέρνει τα ξεραμένα φύλλα. Τα πόδια μου είναι μαγκωμένα από την ακινησία σε τόσο στενό χώρο κι αισθάνομαι πόνο σε κάθε μου βήμα. Κάτω από τα γύρω δέντρα βλέπω οικογένειες να κοιμούνται πάνω σε πρόχειρες κουβέρτες όπου έχουν κρεμμάσει τσάντες και ρούχα στα κλαδιά τους. Τί φρικτή και ελεεινή εικόνα! Οι Κύπριοι ήταν και είναι ένας περήφανος λαός. Πολύ σπάνια άκουα να μην έχουν το δικό τους σπίτι και να ενοικιάζουν! Τί εξευτελισμός και τί κατάντια! Κάτω από τα δέντρα κοιμόντουσαν μόνο σε περίπτωση που πήγαιναν προσκύνημα σε κάποιο μοναστήρι και δεν έβρισκαν δωμάτια για να περάσουν τη νύχτα τους.
Κοντά στο λεωφορείο είναι ένας ηλικιωμένος άνδρας που κρατά μια κατσίκα από το σχοινί της. Με κοιτάζει και με ρωτά αν έφαγα ή ήπια κάτι. Του απαντώ αρνητικά και μου προσφέρει ευγενικά ένα ποτήρι γάλα. Μου φαίνεται τόσο νόστιμο και συγκινούμαι από την καλωσύνη του. Τον ευχαριστώ και ξαναμπαίνω στο λεωφορείο επειδή σε λίγο θα αναχωρήσουμε για τη Λεμεσό.
Κατηφορίζουμε χωρίς πολλές ερωτήσεις για τον προορισμό μας και διασχίζουμε την πόλη της Λεμεσού. Κάποτε φθάνουμε στη σχολή Αγίας Μαρίας των καλογραιών. Μπαίνουμε μέσα με άνεση. Αυτές μας καλωσορίζουν και προσπαθούν να μας υποδείξουν τους χώρους που έχουν για να κοιμηθούμε το βράδυ. Μας οδηγούν στα δωμάτια των οικότροφων μαθητριών που δυστυχώς είχαν δοθεί σε προηγούμενους φιλοξενούμενους. Τελικά ο μόνος χώρος για να κοιμηθούμε είναι η τεράστια αυλή στο μέσον της σχολής. Ας είναι κι' αυτό. Τουλάχιστον δεν θα φοβούμαι κανένα ερπετό ή ζώο που βρίσκεται στο δάσος.
Πιο πέρα είναι η κουζίνα όπου ετοιμάζεται το φαγητό που θα μας προσφέρουν. Αντιλαμβάνομαι ότι ο Ερυθρός Σταυρός τους έχει δώσει τρόφιμα για 300 άτομα. Δυστυχώς όμως είμαστε περισσότεροι. Οι Καλογραιές δεν μπορούν να αρνηθούν σε κανένα Μαρωνίτη τη φιλοξενία τους και έτσι μαζευτήκαμε πολλοί. Μας προσφέρουν πολύ λίγο φαγητό σε πιάτο στον καθένα ξεχωριστά. Αισθάνομαι τόση ευγνωμοσύνη για αυτούς που προσφέρουν στον Ερυθρό Σταυρό και στις Καλογραιές που μαγειρεύουν. Από κάποιους εκεί πληροφορούμαι ότι κατελήφθη και η κωμόπολης της Μόρφου και όλα τα χωριά που είναι στην ίδια γραμμή. Αμέσως πηγαίνει το μυαλό μου στους στρατιώτες που μας ζήτησαν να τους μεταφέρουμε. Ίσως να είναι νεκροί, αιχμάλωτοι ή αγνοούμενοι. Μου κόβεται η όρεξη για φαγητό και κάνω σιωπηλά μια προσευχή γι' αυτούς.
Την επόμενη μέρα αντιλαμβάνομαι ότι οι καλογραιές έχουν υποδείξει σε κάποια άτομα να μείνουν στο παλιό σχολείο τους που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το καινούριο. Σ' αυτούς περιλαμβάνονται η μητέρα και τα αδέλφια μου. Μη έχοντας καμμιά ασχολία για να περάσει η ώρα, αποφασίζουμε με το σύζυγό μου να περπατήσουμε μέχρι το κατάστημα κάποιου στενού συγγενή μας που το βλέπω για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια λειτουργίας του. Στο πίσω μέρος του καταστήματος υπάρχει μια πολύ μικρή κουζίνα που χρησιμοποιείται και ως υπνοδωμάτιο μέχρι να βρουν κατοικία για ενοικίαση.
Εδώ θα ήθελα να προσθέσω ότι λόγω της προσφυγοποίησης του 30% του ελληνοκυπριακού πληθυσμού, δυστυχώς είναι σχεδόν αδύνατο να βρούμε κάπου να μείνουμε. Να ευχαριστούμε το Θεό που δεν κοιμηθήκαμε στην ύπαιθρο ή κάτω από τα δέντρα. Μεγάλος αριθμός προσφύγων με μικρά παιδάκια, πήραν αντίσκηνα από τον Ερυθρό Σταυρό, που έχουν σταλεί επειγόντως από χώρες που ήθελαν να βοηθήσουν. Από τις πρώτες μέρες πολλοί εθελοντές βοηθούν στο στήσιμο των αντισκήνων σε πρόχειρους καταβλυσμούς για να στεγαστούν όλοι αυτοί οι πρόσφυγες προτού αρχίσουν οι καλοκαιρινές μπόρες, οι ανεμοστρόβιλοι και το νυκτερινό κρύο. Αν μη τι άλλο, πρέπει να προστατεύσουμε τα παιδιά από αρρώστιες και μολύνσεις. Μια πικρή σκέψη περνά από το μυαλό μου χωρίς να μπορώ να τη διώξω. Πού ήταν όλοι αυτοί οι λαοί που συγκινήθηκαν τώρα και στέλλουν βοήθεια σε ρουχισμό, τρόφιμα, αντίσκηνα και λεφτά όταν ζητούσαμε απεγνωσμένα από τα Ηνωμένα Έθνη να σταματήσουν την εισβολή και την προέλαση του Τουρκικού στρατού;
Την ίδια μέρα επισκέφτομαι τους δικούς μου στο παλιό σχολείο για να δω πού κοιμούνται και πώς περνούν. Όπου και να μείνουμε, όλοι έχουμε τις ίδιες δυσκολίες. Τα απαραίτητα που χρειαζόμαστε είναι ρούχα, φαγητό, νερό, κουβέρτες, σεντόνια, μαξιλάρια, σαπούνια και μπάνιο για λούσιμο. Δεν με ενοχλεί που δεν έχω την οδοντόκρεμα και την οδοντόφρουτσα μου, αλλά είναι πολύ δύσκολο να περιμένουμε στην ουρά για τα αποχωρητήρια και να πλενόμαστε με τη σειρά στις βρύσες νερού σε ανοικτό χώρο. Ντρέπομαι να με παρακολουθούν οι επόμενοι της σειράς τη στιγμή που πλένομαι.
Είμαστε με τα ίδια ρούχα εδώ και τρεις μέρες. Η φαντασία μου τρέχει στο υπνοδωμάτιο μου στο χωριό όπου αφήσαμε με το σύζυγό μου τα ολοκαίνουρια μας ρούχα και παπούτσια και τώρα μείναμε μόνο με αυτά που φορούσαμε φεύγοντας. Προσέχουμε να μην τα λερώσουμε αλλά η Αυγουστιάτικη ζέστη δεν βοηθά. Πληροφορούμαστε ότι σε κάποιο χώρο προσφέρουν στους πρόσφυγες μεταχειρισμένο ρουχισμό που έχει σταλεί από την Ελλάδα. Είναι η πρώτη φορά που βρίσκομαι σ' αυτή την άθλια κατάσταση και αρχίζω να καταλαμβαίνω πώς αισθάνονται οι φτωχοί. Στο πορτοφόλι έχουμε μόνο 60 λίρες και αυτά είναι όλα μας τα λεφτά. Επειδή μόλις πολύ πρόσφατα αποπερατώσαμε το καινούριο μας σπίτι στο χωριό, δεν μας έχουν μείνει καθόλου οικονομίες. Δεν θέλω να τα ξοδέψω σε ρουχισμό γιατί μ' αυτά θα πρέπει να περάσουμε 15 μέρες μέχρι να πληρωθώ από τη δουλειά μου, εφόσον ο σύζυγός μου έμεινε άνεργος. Έτσι αποφασίζω ότι πρέπει να πάρω έστω και ένα μεταχειρισμένο φόρεμα από τη βοήθεια της Ελλάδας. Φτάνουμε στο χώρο και βλέπω πάρα πολλά ρούχα απλωμένα σε σχολικά θρανία, ανάλογα με το είδος και το μέγεθος τους. Διαλέγω κάτι στα γρήγορα γιατί ντρέπομαι και πηγαίνω στη σχολή Καλογραιών για να πλύνω τα δικά μου ρούχα να τα φορέσω την επόμενη μέρα.
Έχω μαζί μου το ραδιόφωνο και ακούω τις ειδήσεις. Ξαφνικά μεταδίδεται ότι κάποιοι Οργανισμοί, περιλαμβανομένης και της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, καλούν τους υπαλλήλους τους να εργαστούν την Κυριακή, για λόγους δημόσιου συμφέροντος. Πετάω από τη χαρά μου στο άκουσμα της είδησης. Η Κυβέρνησή μας παίρνει ξανά δραστικά μέτρα. Δεν οφελούν τα κλάματα πάνω από τα ερείπια και πολύ λίγο συγκινούνται από τις καταγγελίες μας τα διάφορα μέλη των Ηνωμένων Εθνών. Πρέπει να φανούμε δυνατοί και να ξανασταθούμε στα πόδια μας. Να σφίξουμε τις γροθιές μας, να σηκώσουμε τα μανίκια μας και να πάρουμε τη ζωή μας ξανά στα χέρια μας. Η δουλειά δεν θα μου αφήνει περιθώρια για λύπες και προβληματισμούς.
Το βράδυ κοιμούμαστε νωρίς για να ξυπνήσουμε πρωί. Παίρνουμε ένα ταξί και φτάνουμε στη σχολή Terra Santa. Με μεγάλη χαρά μάς υποδέχεται η καλογραιά ξαδέλφη μου που υπηρετεί εκεί, και κάνει τον παν για να μας εξυπηρετήσει. Δυστυχώς κι εκεί οι πρόσφυγες ξεπέρασαν τους 300 και έτσι δεν έχουμε δικαίωμα στο φαγητό. Μας παραχωρεί μια αίθουσα διδασκαλίας και ένα στενό στρώμα για να κοιμηθούμε το βράδυ. Μετακινούμε μερικά θρανία και στρώνουμε πρόχειρα. Αντιλαμβάνομαι ότι εκεί μένει ακόμη ένα ζευγάρι. Πρέπει να βιαστώ, γιατί σε λίγο αρχίζω εργασία. Αφήνω το σύζυγό μου και φεύγω αμέσως για τη δουλειά.
Σε λίγα λεπτά είμαι εκεί, περιτριγυρισμένη από μερικούς συνάδελφους που ήρθαν να μου εκφράσουν τη συμπάθεια τους και να μάθουν από πρώτο χέρι τις περιπέτειες που πέρασα. Η εξιστόρησή μου διακόπτεται από κλάματα και συγκινήσεις. Δεν αργούν να μου προτείνουν στέγη και τροφή για λίγες μόνο μέρες, που όπως όλοι πιστεύουμε θα διαρκέσει η προσφυγοποίηση. Μετά θα υπάρξει ομαλοποίηση της κατάστασης και θα επιστρέψουμε στα σπίτια μας. Τους ευχαριστώ και αρνούμαι ευγενικά την προσφορά τους διότι δεν θέλω να τους επιβαρύνω. Ξέρω επίσης ότι ο σύζυγός μου δεν θα αισθάνεται άνετα να διαμένει σε σπίτια αγνώστων για τον ίδιο. Έτσι αποφασίζουμε να μείνουμε προσωρινά στη σχολή μέχρι να βρούμε κάποιο σπίτι να ενοικιάσουμε.
Συνεχίζεται ..........................................
